Srbija se igra vatrom, isporučuje oružje Armeniji

Ovog jula, “smrznuti” sukob između Azerbejdžana i Armenije počeo je da se otapa kad su izbile borbe između Azerbejdžanskih i Jermenskih snaga, odnijevši 16 života.

Azerbejdžanske trupe pronašle su municiju i granate proizvedene u Srbiji među svojim Jermenskim protivnicima. Otkriće nije samo uzdrmalo strateško partnerstvo Srbije i Azerbejdžana; najveća opasnost za Srbiju bila je ona takođe rizikovala da uznemiri i velike i regionalne sile interesima u sukobu na Kavkazu.

Srbija se tog puta izmaknula tom metku, jer su sve sile imale druge prioritete negde drugde.

Međutim, s obnavljanjem neprijateljstava između Jermenije i Azerbejdžana i nedavnim navodima o svježim otkrićima srpske vojne opreme među armenskim snagama, pitanje je hoće li Beograd drugi put imati tu sreću.

Otkriće srpske municije među armenskim snagama u julu dovelo je veze Beograda sa Bakuom u ozbiljne probleme. Azerbejdžansko Ministarstvo vanjskih poslova pozvalo je otpravnika poslova Srbije u Bakuu na roštilj. Ova epizoda je bila loša vest za Srbiju; Azerbejdžan je jedna od šest država sa kojima Srbija ima sporazum o strateškom partnerstvu, uz Rusiju, Kinu, UAE, Francusku i Italiju.

Tokom proteklih 12 godina, Srbija i Azerbejdžan podržavali su se u svojim teritorijalnim sporovima. Baku je podržao srpski slučaj o Kosovu, a Beograd Baku o Nagorno-Karabahu.

Azerbejdžan je Srbiji takođe pružio infrastrukturne kreditne linije, a azerbejdžanska građevinska firma AzVirt dovršila je dionicu autoputa Koridor XI Ljig-Preljina u Srbiji.

AzVirt će takođe izgraditi autoput Ruma-Šabac i brzu cestu Šabac-Loznica, kako je dogovoreno 2019. Azerbejdžan je donirao više od 400.000 evra pomoći Srbiji tokom poplava 2014. godine, a 2020. godine, usred pandemije COVID-19, donirao medicinsku opremu .

Beograd je s pravom bio zabrinut zbog reakcije Bakua na otkriće srpske municije.

Čovek koji stoji iza prenosa oružja u Jermeniju, Slobodan Tešić, jedan je od najvećih srpskih trgovaca oružjem i finansijer srpskog predsednika Aleksandra Vučića i vladajuće Srpske napredne stranke SNS.

Tešićeva kompanija, Vektura Trans, snabdijevala je Jermeniju municijom koju je proizvodila srpska fabrika municije Krusik.

Prošle godine su i Tešić i Krusik bili zahvaćeni velikim skandalom nakon tvrdnji da je nekoliko kompanija u njegovom vlasništvu kupovalo municiju od Krušika po sniženoj cijeni. Te minobacačke granate potom su prodane kupcima u Saudijskoj Arabiji i prebačene islamističkim militantima u Jemenu.

Tešić je postigao sporazum sa Jermenijom 2018. iste godine kada je predsjednik Vučić posjetio Azerbejdžan radi potpisivanja strateškog partnerstva.

Srbija je brzo popravila veze sa Azerbejdžanom, jer Vučić svoje međunarodne kontakte smatra značajnim bogatstvom. Početkom avgusta imao je telefonski razgovor sa azerbejdžanskim predsjednikom Ilhamom Aliyevim u kojem je izrazio žaljenje zbog smrti azerbejdžanskih vojnika.

Da bi popravio odnose, Vučić je obećao da će poslati delegaciju na visokom nivou u Azerbejdžan da istraži stvar. Takođe je pozvao Alijeva da poseti Srbiju.

Međutim, Beograd je riskirao da naljuti druge geopolitičke igrače angažovane na Kavkazu koji su tada bili zauzeti negde drugde, ali koji možda ne bi blagonaklono gledali na prisustvo srpskog oružja u ovoj nepredvidivoj zoni sukoba.

Jedan od onih igrača u Rusiji. Moskva, iako je glavni diplomatski i vojni potpornik Armenije, takođe isporučuje oružje Azerbejdžanu, kako bi maksimizirala ulogu predsjednika Putina kao kralja u sukobu.

Srbija je još 2006. godine zamrznula izvoz oružja u Azerbejdžan, Jermeniju, Gruziju i Moldaviju, uzimajući u obzir poziv za embargo na oružje koji je objavila Organizacija za evropsku bezbednost i saradnju, OEBS.

Tada je trebalo izbjeći zaplete sa Nagorno-Karabahom, dok je bio opterećen kosovskim sporom, i izbjeći bijes Moskve na čiji se veto Vijeća sigurnosti UN-a oslanjao na Kosovo.

Moskvi nije draga ideja da se Srbija zeza sa sopstvenim dvorištem isporučujući tamo oružje, pogotovo jer je municija u Jermeniju dostavljana preko ofšor kompanije u Moldaviji, a potom i preko Gruzije.

Sada su, međutim, odnosi Srbije s Rusijom prošli svoj vrhunac, što se pokazalo u mlakom srbijanskom primanju ruske medicinske pomoći tokom pandemije COVID-19. Beograd zamenjuje Moskvu Pekingom kao svojim primarnim istočnim partnerom.

U isto vrijeme, Moskva je nesretna zbog toga što Vučić pokušava riješiti pitanje Kosova pod vodstvom američkog predsjednika Donalda Trumpa, što bi eliminiralo jedan od rijetkih izvora ruskog utjecaja na Balkanu. Provladini mediji u Srbiji sada su spremni ocrniti Rusiju u vezi s navodnom zavjerom za svrgavanje vlade u Beogradu.

Putin i Rusija, naravno, imaju veće brige. Kao i drugi svjetski lideri, Putin se mora nositi s pandemijom COVID-19. Čak i prije nego što je stiglo, ruska ekonomija oslonjena na izvoz energije morala se nositi sa globalnim padom cijena nafte.

Kad se tome doda rusko učešće u sirijskim i libijskim sukobima, kao i kriza na zapadnoj ruskoj granici u Bjelorusiji, srpski trgovac oružjem koji posluje u Jermeniji mogao bi izgledati samo kao fusnota.

Međutim, uz sve probleme koji se dešavaju iza kulisa u srpsko-ruskim odnosima, činilo bi se uputnim da se Beograd distancira od armenske afere dok Putin ponovo poseti Beograd.

Turska i Izrael su takođe među srpskim partnerima koji možda ne bi blagonaklono gledali na aferu Jermenije.

Partnerstvo Srbije s Turskom ojačalo je u posljednjih nekoliko godina. Ekonomske i trgovinske veze su porasle. Srbija vidi partnerstvo s Turskom korisnim za angažovanje muslimanskih zajednica na Balkanu, a Turska je važna za balkanske zemlje zbog svog značaja u kontroli migracionih tokova.

Međutim, Turska je također glavni saveznik Azerbejdžana u njegovom sukobu s Jermenijom i pojačava svoje sudjelovanje na Kavkazu kako bi se suprotstavio ruskom angažmanu u Siriji i Libiji.

Uključenost Turske u ratove u Siriji i Libiji, kurdsko pitanje, strateško rivalstvo na istočnom Mediteranu i domaća kriza turskog režima spriječili su turskog predsjednika Recepa Tayyipa Erdogana da podigne skandal s municijom s Beogradom.

Izrael je također bio tih, ali Srbija, iako je otvoreno izrazila želju za poboljšanjem veza s Izraelom, ne bi smjela zaboraviti da Izrael isporučuje dronove Azerbejdžanu. Izraelska cijena u Srbiji takođe je veća jer je Beograd važan ulaz u Belu kuću.

I na kraju, ali ne najmanje važno, SAD imaju nelagodnu prošlost s Tesićem. Bivši američki diplomata i visoki zvaničnik Udruženja za kontrolu naoružanja Thomas Countryman rekao je srpskim medijima 2019. godine da su SAD pratili Tešića i njegove transakcije u posljednjih 20 godina. 2009. američke diplomatske kabele ukazale su na njegovu prodaju oružja u Jemenu. UN su Tešiću izrekli zabranu putovanja zbog kršenja izvoza oružja u Liberiju koji je trajao deset godina. Krajem 2019. američko Ministarstvo finansija stavilo je pod sankcije devet pojedinaca i tri entiteta povezana s Tešićem.

Sama Srbija rizikuje mogućnost američkih sankcija ako vijesti poput one o isporuci municije za Jermeniju postanu češće. Beograd se plaši razornog učinka američkih sankcija; 2019. odustao je od daljnje kupovine oružja od Rusije kako bi izbjegao takve sankcije. Trenutno se Trumpova administracija bavi posredovanjem u kosovskom sporu. S obzirom na to da je Trump najbolja šansa Srbije da postigne manje bolnu nagodbu na Kosovu, Srbija rizikuje da testira strpljenje SAD-a dopuštajući izvoz oružja u zone sukoba.

U julu velike sile nisu postale teško Srbiji za isporuke oružja Jermeniji. Ovaj put Beograd možda neće biti te sreće. Zamrznuti sukob na Kavkazu više nije zamrznut. Od septembra dvije države Južnog Kavkaza sudjeluju u najopasnijem nivou borbe od borbi 2016. godine, a gubici se svakodnevno povećavaju.

Usred ovih obnovljenih neprijateljstava, azerbejdžanski odbrambeni portal Azeri Defense vodi priču o jermenskim snagama koje koriste 122-milimetarske rakete G-2000 srpske proizvodnje za gađanje azerbejdžanskog grada Fuzuli. Portal je ovo tvrdio kao dokaz neiskrenosti Srbije, jer otkrivene rakete pokazuju da je Jermenija uvezla ne samo srpsku municiju i minobacače, već i naoružanja većeg kalibra.

Srbija odbacuje takve navode. Kao što je predsednik Vučić rekao medijima: „Čuo sam gluposti raznih ljudi o tome kako ubijaju srpskim oružjem. Tamo nema srpskog oružja … Tenkovi, avioni, dronovi … Ništa od toga nije naše. … Želimo im mir, oni su naša dva bratska naroda ”, rekao je.

“Nadamo se da će uspjeti izaći iz sukoba,” dodao je. Istrage o najnovijim navodima iz Srbije i iz inostranstva tek treba da se urade.

Međutim, za razliku od julskih borbi, svijet sada poklanja mnogo veću pažnju sukobu. SAD, Rusija i Francuska koje su kopredsjedavaju Minskom skupinom, mehanizmom za rješavanje sukoba u okviru OSCE-a, zahtijevaju prekid vatre. Ruski Putin također je angažiran sa svojim turskim kolegom Erdoganom u pronalaženju rješenja.

To je isti onaj Erdogan kojeg je Vučić upoznao u Istanbulu u septembru kada je Turska bila uznemirena odlukom Srbije da svoju ambasadu u Izraelu preseli iz Tel Aviva u Jeruzalem. Prošli put Srbija je prošla nekažnjeno. Ovaj put, Srbija bi trebala biti oprezna da ne isplazi vrat, sada oči sveta gledaju u Kavkaz.